DEEL 16: Eenentwintig

DEEL 16:
Eenentwintig

Lucky 21
Een minuut na middernacht in Dar es Salaam geschiedt een wonder dat slechts onder strikte voorwaarden mogelijk is. Zij verleent haar bestaansrecht aan de menselijke behoefte aan ritme, aan de humane neiging tijd zo te vormen dat we ons eraan vast kunnen houden. Ook al is het systeem dat wij om de tijd hebben gevormd niet accuraat – we herstellen immers elke vier jaar de opgelopen schade en zijn bovendien zo dom geweest de Maya-kalender te vervangen door de Gregoriaanse – kunnen we ook niet zonder. Het zou ons dagelijks leven overhoop gooien. Goed, het wonder. Als de middelste van drie derde kinderen, terwijl zijn ouders eigenlijk één derde kind wilden, zit mijn reisgenoot normaal gesproken tussen het verleden en de toekomst gevangen. Door de andere tijdzone is hij echter voor het eerst in zijn leven ouder dan zijn zus. “Proficiat, makker, met je eenentwintigste verjaardag!”

Lucky 21
Onder het genot van bier, chips, koekjes en een film druk ik mijn vriend de hand en feliciteer ik hem met het bereiken van een fatsoenlijke leeftijd. “Nu verwacht ik wel meer van je, dat begrijp je vast wel. Verantwoordelijkheid en ook een mate van zindelijkheid...” zeg ik totdat hij me onderbreekt door zijn hand dreigend boven mijn koekjes te laten zweven. Het teken dat ik me verder beter in kan houden. “Je begrijpt wel wat ik bedoel.” Hij denkt even na. “Ja, en bedankt.” Verjaardagen. Welbeschouwd word je gewoon een dag ouder, net zoals elke andere dag. Maar blijkbaar vinden mensen het toch nodig je hiermee eens per jaar massaal te confronteren en dan is je geboortedag de meest geschikte dag. Overigens snap ik niet waarom mensen zoveel willen ontlenen aan een leeftijd. Zestien. Je brein heeft een cruciaal punt bereikt in zijn ontwikkeling, dus ga en nuttig lichte, afbrekende alcoholische dranken. Achttien. Je bent een kadet in adolescentie en nieuwe deuren – die van de auto – gaan voor je open. Eenentwintig. Je treed als groentje officieel toe tot de wereld van de volwassenen en begint je vast te leggen aan onzichtbare ketenen. Bovendien hebben je hersenen nu zo ongeveer hun top behaald en daarom is het wel geschikt sterke, afbrekende alcoholische dranken te nuttigen. Tjah, mensen. Leeftijd is net als tijd een houvast, iets dat ritme creëert, en daarbij zijn verjaardagen een ideaal moment om erachter te komen wie je vrienden zijn. Verder is het tamelijk onbelangrijk. Maar goed, om me een goede vriend te tonen, geef ik ons een vrije dag als cadeau en gaan we lekker de stad in.

Taifa Stars' lucky number 7 Mzungu
Onze koopjesjacht begint in het hete centrum van Dar es Salaam in een textiel winkel. Sinds we zo ijverig aan het sporten zijn, hebben we een chronisch tekort aan propere handdoeken. Een handdoek opvouwen is overigens allang geen optie meer gezien de hardheid van de vezels. Wasverzachter is een product dat hier de markt onder het mom 'veni, vidi, vici' kan veroveren. Onder begeleiding van vriend en chauffeur Mwenyi slenteren we verder door de benauwde straten. Ik koop The Citizen, niet om semi-intellectueelheid voor te wenden maar puur om het voetbal bij te houden. En dan arriveren we in een klein paradijs, waar we hopen te slagen voor het hoofddoel van onze jacht; een shirt van het nationale team van Tanzania. Afrikaanse stijl zonder mouwen en kanariegeel. Dat is de mijne. Bart en ik maken al grappen over de naam die we in Nederland op het shirt laten drukken. Mzungu. Echter overweeg ik uit kostenbesparing de 'z' weg te laten al kan dat menig gelovige tegen de borst stuiten. Mungu = God. Deftig. Doet me denken aan een dialoog uit de film Superbad: “So, what's it gonna be Fogel. Are you just another guy with a fake ID or are you McLovin the 25 year old Hawaiian organ donor?” Waarop Fogel vol trots antwoord: “I am McLovin...”

New cool collection
Het lijkt net of het ook een beetje mijn verjaardag is want cadeaus vallen vandaag uit de lucht. In wat als een Tanzaniaanse Free Record Shop door moet gaan, ga ik als een soort autist op in de overdaad aan films die daar opgeslagen ligt; tong uit de bek en schuim op de lippen. Bart staakt zijn speurtocht even om mijn opengevallen mond weer dicht te duwen. Veel films ken ik al, net zo veel nog niet, maar alsof het een soort krans van licht om zich heen heeft, onderscheidt Prison Break zich van de rest. Seizoen één tot en met acht! Dat is verbazingwekkend want op de televisie zenden ze geloof ik seizoen vier uit. Ik vraag hoeveel een seizoen kost en de verbazing wordt nog groter: vier euro voor twintig afleveringen. Wanneer we weer door de deur de warmte instappen, draag ik seizoen vier en vijf mee in de rugzak. Anders zou ik me immers een dief van mijn eigen portemonnee voelen.

Betrayal in the city
Een steeg – zo een waar lugubere personen zich achter vuilnis schuilhouden en bedelaars nachten doorbrengen – leidt me naar een gammele trap, die ik voorzichtig bestijg naar het boekenwinkeltje daar helemaal bovenaan. Enkele treden zijn wankel en soms denk ik dat ze plotseling onder mijn voeten wegvallen. Dat gebeurt niet. De wanden van de kleine winkel zijn bekleed met boeken, veelal studieboeken of woordenboeken. Maar mijn interesse ligt bij de handvol novellen achter in de hoek. Dunne boeken met niet meer dan honderd pagina's geschreven in het Engels. Een van de boeken is een toneelstuk, dat verhaalt over verraad in de stad; een indringend verhaal over onafhankelijkheid en vrijheid in een post-koloniaal Afrika, waar een groep mensen van mening is dat hun toekomst of blanco is of bleek. De woorden van Mosese geven de sfeer van het verhaal het beste weer: “It was better while we waited. Now we have nothing to look forward to. We have killed our past and are busy killing our future.”

Ataraxia: Turtle and Donkey VII
Zweef mee naar het land waar niet aan de essentie van het leven voorbij wordt gejaagd, waar het leven wordt geleefd zoals het behoeft; één met de natuur en in alle rust. Daar waar de natuur je de adem beneemt; velden en stroompjes en bossen verder dan het oog reikt. Vogels zwevend in de lucht, herten grazend in de vallei en vissen glijdend door de wateren. In Ataraxia, de wereld van zielsrust, vinden we langs de uitbundig begroeide oever van de rivier Schildpad en Ezel, verwikkeld in hun dagelijkse ochtendgesprek:

S: “Weet je, Ezel, democratie is het slechtste politieke systeem op alle andere na.”
E: “Laat je nu als wijs man je kennis spreken, Schildpad?”
S: “In dit geval is het niet mijn kennis, maar die van Winston Churchill.”
E: “Was hij dan zo'n pessimist?”
S: “Nee, meer een realist met een pessimistisch perspectief op de wereld, geloof ik.”
E: “Hij zegt dat democratie het slechtste politieke systeem is en dat de anderen nog slechter zijn.”
S: “Ja.”
E: “Wat vindt hij er dan niet goed aan?”
S: “Weet je wat democratie inhoudt?”
E: “Ja, dat het volk kiest wat het wil.”
S: “Goede zaak, toch?”
E: “Absoluut! Ik ben voorstander van democratie!”
S: “Ah, zou je het heilig verklaren?”
E: “Als dat kon wel, ja.”
S: “En dat terwijl het tegen de menselijke aard indruist?”
E: “Heilig verklaren..?”
S: “Nee, Ezel, dat doen we maar al te graag. Ik bedoel te zeggen dat het principe van democratie tegen de menselijke individualistische drang ingaat. Daarbij werkt democratie niet.”
E: “Hoezo, werkt niet?”
S: “Nou als iedereen mag kiezen wat hij wil, krijgt uiteindelijk niemand wat hij wil.”
E: “Ik zie niet wat dit met de menselijke aard te maken heeft.”
S: “Wel, als elk mens als individu mag bepalen wat hij wil, dan krijgt niemand wat hij wil.”
E: “Ah, nu snap ik het!”
S: “Overigens, het vreemde van democratie is dat het zichzelf ten gronde kan richten. Het systeem kan tegen zichzelf keren.”
E: “Is dit weer een van je paradoxen, Schildpad?”
S: “Inderdaad, mijn beste vriend.”
E: “Vertel me, Schildpad, wat de paradox is van de democratie.”
S: “Als het volk ervoor kiest dat ze geen democratie wil, dan is democratisch besloten dat de democratie plaats moet maken voor een ander systeem.”

Sweet, sweet celebrations
Master Yuda heeft een speciale maaltijd voor de jarige gemaakt en Father Albert spreekt Gods zegen over Bart uit in een gebed; dat hij nog vele jaren gelukkig en gezond mag leven. Dan is het schransen en bieren. Na de hoofdmaaltijd hoor ik dat er nog een verrassing in aantocht is. Om onze kok een handje te helpen – voor de goede orde wil ik mededelen dat dit thuis ook weleens voorkomt – draag ik enkele borden naar de keuken aan de andere kant van de binnenplaats. “Asante sana,” bedankt Yuda mijn gebaar. Terwijl ik me omdraai valt mijn oog op de verrassing. Een enorme bak ijs waar zelfs ons pa een week over doet. Yuda ziet het en vraagt met enig ongeloof: “You still hungry after eating all that?” Ik haal mijn schouders op. “Ndyo...” Dan meet ik met mijn handen het formaat van de bak ijs af en doe alsof ik het in mijn maag plaats. “Yeah, I have a spot where it fits perfectly.” Mijn vriend barst in lachen uit. “Mzungu kichaa.” Gekke blanke man.

There's still voultures and thieves at our back
Door de lichte koorts en spierpijn voelt Bart zich alsof hij nog altijd achtervolgd wordt door aasgieren en dieven. Handlangers van malaria, die het moment van onachtzaamheid afwachten om toe te slaan. Mijn makker is in tweestrijd; enerzijds wil hij de oorlog aan de vredestroepen in zijn lichaam overlaten, anderzijds wil hij uit voorzorg en onder druk van zijn vriendin, die nog altijd ongerust is, een barricade van Lariam opwerpen. Met alle neveneffecten op de koop toe. Het is een beslissing die hij zelf moet nemen, vind ik. “Doe waar jij je het prettigst bij voelt,” is mijn advies. “Als je naar de exorcist (dokter) wilt om de ziekte uit te drijven, dan moet je dat doen, als je Lariam wilt slikken, ga je gang, als je het aan wilt zien, niemand houd je tegen.” Eenentwintig jaar, ja, dan is hij wel in staat verantwoorde keuzes te maken.

Unjustified prejudice
Sommige mensen zijn van mening dat Afrikanen lui zijn. Kortzichtig gebazel dat zich verspreidt door de vele koffiemachine netwerken die ons land rijk is. Het is makkelijk om een oordeel te vellen op basis van enkele factoren en beperkte informatie. Nee. Het is niet eerlijk. Slechts ervaring van de eerste hand beseft hoe anders de vork in de steel steekt. Onderwijs volgen of werken vormt een levensgroot dilemma, immers de uren op school gaan niet naar werken. Elke nieuwe dag is een uitdaging om in de eigen primaire levens-behoeftes te voorzien. Onmogelijk voor te stellen in Nederland. Nee, wij houden ons liever bezig met het broeden van plannen op de lange termijn, want schoon drinkwater, vers brood en beleg zijn immers altijd wel aanwezig in onze kasten. Of niet soms? Het is een andere wereld, wegens de omstandigheden en ook door toedoen van het 'superieure Westen'. Ja, want laten we vooral niet aan ons aandeel in de situatie voorbij gaan.

Divide et impera
De man achter deze befaamde strategie mag van mij ondanks dat hij al jaren dood is voorgedragen worden voor de Nobelprijs van de Oorlog. Verdeel en heers. Ogenschijnlijk simpele woorden die nog altijd in alle lagen van onze samenleving door dreunen. Geniaal en simpel, zonder elkaar uit te sluiten. Mensen zijn vaak geneigd om aan iets dat minder vaardigheid vergt en waarachter minder intelligentie cq. genialiteit steekt, minder waarde toe te kennen dan aan iets dat meer vaardigheid en intelligentie vergt. Een onlosmakelijke verbondenheid, een logische redenering, plausibel en verdedigbaar. Onterecht. Het is de mate van behoefte-bevrediging die de maatstaf voor waarde moet zijn. Julius Caesar, die zijn initialen deelt met Jezus Christus en Johan Cruyff – JC, de initialen van een messias, nee, tamelijk vergezocht – combineert de woorden geniaal en simpel. Verdeel en heers. Geniaal omdat het simpel is, simpel omdat het geniaal is.

Blackjack 21
Heb je ooit Blackjack bestudeerd? Nee? Het is eigenlijk heel simpel. Je speelt tegen de croupier. Je krijgt twee kaarten. Beeldkaarten zijn tien punten waard. Wie het dichtst bij 21 is, wint. Als je erover gaat verlies je. Als de croupier eroverheen gaat, verliezen zij. Het is het populairste kaartspel ter wereld. Simpel. Het is een geheugenspel en de kaarten die je krijgt bepalen je toekomst. Vandaag zijn de kaarten gedeeld. Bart beschikt over een gezond stel hersens en maakt in Tanzania grote stappen in zijn persoonlijke ontwikkeling. Opgeteld heeft Bart precies eenentwintig. Alles wijst erop dat een winnend jaar aan zijn voeten ligt.