DEEL 18: Vanzelfzwijgend

DEEL 18:
Vanzelfzwijgend

Different names, same intention
Sommigen noemen het lot, anderen noemen het liefde en weer anderen noemen het de helpende hand van bovenaf. Toeval dat geen toeval is, maar een samenzwering van het heelal. Verschillende tongen spreken van een en dezelfde intentie en intelligentie achter de schermen. De vorm waarin iets komt kan elk gezicht aannemen dat het wil, maar de intentie – dat waar het eigenlijk allemaal om gaat – en intelligentie die erachter steekt, is hetzelfde. Intentie. Te veel mensen zijn te kortzichtig of vergeten simpelweg naar de intentie te kijken die achter woorden, handelingen en uitvindingen steekt. Ze maken een sprong naar wat vaak het meest voor de hand liggende uitsluitsel is en beseffen niet dat de intentie en intelligentie achter de woorden, handelingen of uitvindingen een heel ander uitsluitsel impliceert. Het zijn de vanzelfzwijgende overtuigingen, zorgvuldig geformuleerd door het eigen onderbewustzijn, die aan de snelle sprong een windrichting geven.

My crusade
Ik vergelijk mijn eigen diepten met de Bijbel. Immers, het grootste deel van het Heilige Boek ligt begraven onder het Vaticaan in Rome. Openbaring van deze stukken is niet de bedoeling. Waarom niet? Zwakt het soms de macht van de kerk af? Hoe het ook zij, de macht van de kerk brokkelt toch al af. Dat gebeurt al jaren en de starre houding van de kopstukken zal dat niet veranderen. Sterker nog, de starre houding versnelt het proces alleen maar. Net als de Bijbel ligt het leeuwendeel van mezelf ook begraven in mijn onderbewustzijn. In Dar es Salaam onderneem ik een kruistocht en daal ik af naar mijn onderbewustzijn om het resterende deel van de Bijbel die ik zelf ben naar boven te halen. Overigens las ik enkele jaren geleden in een artikel dat van al het goud dat de Katholieke kerk bezit, of slechts het Vaticaan, heel Afrika honderd jaar kan eten. Heb je enig idee wat de vervulling van een van de primaire levensbehoeften kan betekenen voor de ontwikkeling van een land..?

Prison break
Kafira de kakkerlak, ons huisdier, heeft niet erg veel experimenten meegemaakt, maar onze ervaringen met haar vertellen toch een heel verhaal. Lees maar. Vandaag proberen we haar van het wijnglas naar een groter habitat te verhuizen. Een waterfles van zes liter gevuld met wat zand, takjes en schelpjes moet haar op haar gemak stellen. Geloof me, het is niet makkelijk om een kakkerlak die aast op een ontsnapping in een fles te krijgen. Het lukt dan ook niet en Kafira neemt de benen. Potverdriedubbeltjes. We vangen haar weer en wederom ontsnapt ze. Voor nu laten we haar met rust, maar of ze het eind van de dag haalt, is zeer twijfelachtig. Het is niets meer dan instinct dat haar voortdrijft. Een ingesleten drang te overleven. Dat is haar adrenaline en laatste hoop op redding.

HIV positive, dollar negative
Eenzame graven waaromheen dorre takken her en der in de aarde begraven liggen. Stof dwarrelt op in een plotselinge zucht van de wind en danst in en om de struiken, als stille bewakers van de slachtoffers van onmenselijk kwaad. Enkele wolken drijven voorbij aan de hemel. Zelfs tijd vergaat tussen het vergaande. De stenen grafzerken zijn koud, zonder warmte, zonder leven. Vogels, insecten en uilen heffen treurige liederen in mineur aan en ik bewonder de dieren om de moed die ze tonen op deze godverlaten plek. Elke stap die ik zet is zwaarder dan de vorige. Op dit kerkhof liggen opvallend veel kinderen. De meeste zijn als zuigeling gestorven aan malaria of aids. Het is ook niet eerlijk met een moeder die in zekere zin gedwongen is tot onveilige seks, elke dag en elke nacht voor een klein beetje geld, om aan het eind van de dag brood te hebben. De zuigeling is al ten dode opgeschreven voordat ze geboren is. Nee, het is echt niet eerlijk. De talrijke bewijzen van deze gedachte omringen me, uitgehouwen in steen.

The haunting party
Iedereen heeft een breekpunt. Ook kakkerlakken. Het kreng klautert tegen mijn been omhoog, schiet van mijn rug onder mijn arm door om over mijn nek richting mijn neus te sprinten. Ik ben haar voor en welk plan ze ook had – eitjes leggen in mijn hersenen of een oog uitsteken met haar achterpoten – ze faalt want ik sla haar van me af. Kafira heeft zojuist haar doodvonnis getekend. Eerst was ze te veel lol om te vermoorden, nu komt ze snel oog in oog met haar maker te staan. Het is een heksenjacht met moderne wapens; Deet 40%, slippers en pennen als speren. Helaas voor het beest heeft ze geen trucjes meer in de hoge hoed en niet veel later ligt ze op haar te spartelen in een plasje Deet. Ik ben er niet de persoon naar om iemand te martelen, dus maak ik er snel een eind aan. Bart en ik moeten op zoek naar een ander huisdier.

Lost in translation
Die avond raak ik verdwaald in Tokyo. Een onzichtbare hand speelt met het verlangen naar genegenheid en de sluimerende wens om aan de andere kant van de wereld iemand te ontmoeten, die je leest alsof je een open boek bent en zo makkelijk als een simpele knip van de vingers met je verbonden is. Het is een meesterwerk dat me zelfs een dag later op moment van schrijven nog in haar greep heeft. De film laat me niet los. Nee, het haalt het onderste naar boven, ogenschijnlijk zonder er enige moeite voor te doen.

Never bite the hand that feeds you
Een krijsen, alsof stembanden door azijnzuur gehaald worden, trekt mijn aandacht als ik aan de ontbijttafel zit. Ik kauw steeds langzamer en draai mijn hoofd in de richting van het geluid om te zien wat de oorzaak is. Verstandsverbijstering maakt plaats voor een zeldzame woede als bloeddorstige jachthonden in mijn aderen. Op bevel van niets minder dan instinct verwijden mijn neusgaten zich terwijl ik met vernauwde ogen naar het raam loop. Het geluid gaat door merg en been en het enige dat me ervan weerhoudt in te grijpen in het tafereel dat zich voor mijn ogen afspeelt, zijn zeven door de jaren heen gelouterde woorden: Bijt nooit de hand die je voed. De ironie ontgaat me allerminst. Het spreekwoord is de enige ketting die me tegenhoud om de ketting om de hals van de hond, die door een stok gegeseld wordt, te breken. 's Nachts jankt de puppy en daar is niks, maar dan ook werkelijk niks, vreemd aan besef ik nu.

The elixir of life
Introspectie. Zo vanzelfzwijgend dat je ervan gaat houden. Stel geen eisen aan jezelf en verlang niet telkens de goedkeuring van anderen. Ergo: zelfcompassie. Geen zelfkastijding of zelfkritiek. Toch steekt en jeukt het woord. Alles wat het woord namelijk impliceert, staat haaks op hetgeen ons van jongs af aan met de paplepel der geloof is ingegoten; draag de last van verantwoordelijkheid, handel bewust van je plicht, om schuldig te pleiten indien je, onverhoopt, faalt. Daar hebben we de pit van de vrucht te pakken: schuldig pleiten en boete doen. Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld. Beroemde woorden, nietwaar? De mens is met erfzonde belast en de geschiedenis verhaalt dat de mensheid schuld heeft aan zo ongeveer alles dat mis is gegaan. Een kudde grazende zondebokken die zondeval na zondeval maakt. Dat is wat we zijn. Niet minder en vooral niet meer. Ons ethisch-moreel mechanisme, dat onder de meer bekende naam 'geweten' door het leven gaat, is al besmet voor de eerste ademtocht. Zo boezemt men angst in. Al vanaf de geboorte de erflast dragen is toch niet rechtvaardig? Een kind dat geboren wordt met aids stel je toch ook niet verantwoordelijk voor de misstappen van de moeder? Dat is onmogelijk verdedigbaar. Voor zij die nu van mening zijn dat slechts de religieuzen hieronder gebukt gaan, heeft het mis. Schuldgevoel krijgt ook greep op de atheïsten en agnosten onder ons die een rotsvast geloof koesteren in het beginsel van de vrije wil. Het kind van het verlichtingsdenken. Niemand voelt zich ooit goed genoeg. Schaamte en schuldgevoel maken dat we onze eigen bewakers worden. Indien schuldbesef door ons bloedbanen jaagt, ons hart laat bonken en ons tot in de kern doet schudden, dan moet zelfcompassie min of meer gelijk staan aan lijf- en breinloosheid; een afschudden van zonden, die als nevels in de lucht oplossen. Als een luchtkasteel, een utopisch Eldorado. Maar als je dat gedachtegoed wegsnijdt met chirurgische precisie, al is het maar voor even, en je tong als een dier over jezelf laat gaan, dan bereik je zelfcompassie. En geloof me, het is als een levenselixir, leefbaarder dan zelfkastijding.

Ataraxia: Turtle and Donkey VIII
Zweef mee naar het land waar niet aan de essentie van het leven voorbij wordt gejaagd, waar het leven wordt geleefd zoals het behoeft; één met de natuur en in alle rust. Daar waar de natuur je de adem beneemt; velden en stroompjes en bossen verder dan het oog reikt. Vogels zwevend in de lucht, herten grazend in de vallei en vissen glijdend door de wateren. In Ataraxia, de wereld van zielsrust, vinden we langs de uitbundig begroeide oever van de rivier Schildpad en Ezel, verwikkeld in hun dagelijkse ochtendgesprek:

S: “Zeg, Ezel, geloof jij dat het heelal oneindig groot is?”
E: “Maar natuurlijk, Schildpad, het is onmetelijk zegt men, dus oneindig groot.”
S: “Ah, wellicht heb je gelijk.”
E: “Weet je het niet dan of probeer je me weer uit de tent te lokken?”
S: “Eerlijk gezegd weet ik niet welke theorie over het heelal waar is. Maar oneindig klinkt aannemelijk.”
E: “Ja, ik geloof in elk geval dat het oneindig groot is...”
S: “Zeg, vriend, zou je zeggen dat je sneller bent dan ik?”
E: “Niet om het een of ander, Schildpad, maar ik geloof van wel. Je bent tenslotte een schildpad en die-”
S: “- zijn langzaam. Ja. Maar als we een wedstrijd doen dan krijg ik wel een kleine voorsprong, toch?”
E: “Ja, dat lijkt mij wel zo eerlijk.”
S: “Laten we een wedstrijd doen!”
E: “Wat? Nu? Hier?”
S: “Ja, langs de rivier tot aan de watervallen.”
E: “Prima, Schildpad, ik geef je tien meter voorsprong al win je dan nog niet.”
S: “Ah, integendeel! Ik zeg je dit, vriend, je zult me nooit inhalen.”
E: “Maar waarom niet?”
S: “Als je gelooft in oneindig groot dan geloof je dus ook in oneindig klein, nietwaar?”
E: “Hm'm, ja... Hoezo?”
S: “Kijk, daarom haal je me nooit in.”
E: “Ik snap het niet, Schildpad.”
S: “Wel, als ik tien meter voorsprong krijg, dan kan de afstand tussen ons oneindig klein zijn.”
E: “Maar waarom haal ik je dan nooit in?”
S: “Kijk, Ezel, als jij tien meter hebt gelopen ben ik weer twee meter verder, als jij de twee meter hebt afgelegd ben ik weer een stukje verder, als jij dat stukje hebt afgelegd ben ik weer verder. Et cetera.”
(Paradox van Zeno)

Free the mind of mental colonisation
Slechts indien aan de heersende invulling van ontwikkelingshulp een halt toegeroepen wordt, is totale dekolonisatie een gegeven en hebben de hulpbehoevenden hun waardigheid terug. De geloofwaardigheid van ontwikkelingshulp is namelijk geraakt door de bom van mislukte projecten met wangedrag van participanten
en weggesluisd geld. Om misverstanden te verijdelen, verschaf ik enige opheldering. Waardigheid is in deze niet verbonden aan het ontvangen van hulp. Interdependentie van mensen is namelijk een feit, geen schande of schaamte. Echter, waardigheid is gekoppeld aan de wijze van ontwikkelingshulp; hoe deze zich manifesteert. Ter illustratie werp ik Europa op als zondebok. Het zogeheten zero-sum game principe dat Europa hanteert, of hanteerde, onttrekt niet alleen geld op een onrechtvaardige manier aan de plekken waar het eigenlijk toebehoort, omdat ze beslissen in hun eigen voordeel, maar ontneemt de hulpbehoevenden ook hun waardigheid. Afrika voelt zich een graaibak en ontwikkelingshulp is niet meer dan zinsbegoocheling die neerkomt op een ontwikkelingsstrategie voor in dit geval Europa. Economisch imperialisme. Door de jaren heen is gelukkig leergeld betaald en is het bewustzijn zodanig gegroeid dat een extra dementie aan het fenomeen ontwikkelingshulp is toegevoegd: meer samenwerking met en inspraak van de plaatselijke bevolking. Tevens is er een essentiële verandering in de mindset doorgevoerd. Arme mensen zijn niet het probleem, ze zijn de oplossing. Verlos de geest van mentale kolonisatie en we komen er wel.

Ex malo bonum
Schrijven vanuit Dar es Salaam is zoveel makkelijker omdat de afstand een pantser van onkwetsbaarheid vormt. Het stelt me in staat om zonder maskers na te denken over het leven, de mensheid en waar het allemaal toe leidt. Of lijdt. Nadenken over de toekomst is een obsessie van de mens. Echter, de toekomst is geen plek waarheen we gaan, het is een plek die we zelf scheppen. De weg naar de toekomst is er dus niet een om te vinden, zoals de vele wegen naar Rome, maar is er een om te maken. Terwijl we wegen maken verandert zowel de schepper als de bestemming, want zo werkt het heelal; elke kleine verandering heeft grote gevolgen. Een vlinder uit Afrika kan met een enkele vleugelslag een storm in Siberië opwekken. Het is ironisch dat zoals een simpele kop of munt voor ons beslist links of rechts te gaan op een splitsing, geld zal beslissen over het lot van de mensheid. Gaan we toezien hoe de laatste boom valt, hoe de laatste vis sterft en hoe het laatste poolijs verdrinkt of beseffen we met zijn allen op tijd dat geld niet eetbaar is? Hoe duister het verleden soms ook aandoet, één uitspraak, één geloof voedt de hoop voor de mensheid en de aarde: ex malo bonum, uit het kwade ontstaat het goede.

As whispers unsaid
Mensen leven met het hart. Na een bezoek aan de universiteit, waar ik enkele lijntjes heb uitgelegd die ik over een paar dagen binnen hoop te halen, wandelen we door de heuvelen van Kibangu. Boven ons pakken grauwe wolken zich samen en, ja, ik voel de bui al hangen. Geen enkele situatie doet meer recht aan het spreekwoord, geloof ik. Een auto rijdt stapvoets naast ons en het raampje gaat naar beneden. “Where are you guys heading for?” vraagt een vrouwenstem. Als ik opzij kijk, zie ik een baard met daarboven een bril en rimpels. Huh? Albino negers is een ding, maar een vrouwenstem die uit een baard komt, is toch wel erg vreemd. Even vergeten. Het stuur zit hier aan de andere kant. Ik buk en kijk de vrouw met haar handen om het leer aan. “To the top of this hill,” zeg ik, zonder echt te zeggen waarheen, want dat hoeft namelijk niet iedereen te weten. “Get in the car, I will bring you there,” zegt ze met een vriendelijke glimlach. Ik kijk Bart aan en die haalt zijn schouders op in een 'waarom-ook-niet' gebaar. Op het moment dat Bart de deur dichtslaat trommelen de eerste dikke regendruppels op het metalen dak. Timing. Aangezien de auto wit is, wat hier de kleur voor taxi's lijkt te zijn, verkeer ik in de veronderstelling dat we een taxi zijn ingestapt. Als ze ons afzet voor de enorme poort van Kibangu Parish graai ik naar de portemonnee. Haar lach vertelt echter het hele verhaal; nee, geen geld, niet nodig want ik help gewoon een medemens. Vanzelfzwijgend. Ja, dat is het; vanzelfzwijgend vanzelfsprekend.